Wereldberoemde gast Frans de Waal bij Radboud Reflects

Op 7 juni had Nijmegen de meest vooraanstaande primatoloog ter wereld te gast: Frans de Waal. In zijn lezing voor Radboud Reflects betoogt hij dat de mens op het gebied van gender nog een hoop van andere primaten kan leren. Ook is het nieuwe programma van Radboud Reflects in de maak. Hoog tijd voor een inkijkje in het toekomstige programma. 

Radboud Reflects is een onderdeel van de Radboud Universiteit waar nationale en internationale wetenschappers van de Radboud Universiteit intellectuele verdieping bieden aan het grote publiek. Dit gebeurt vaak in de vorm van lezingen en gesprekken die in Nijmegen plaatsvinden. Tijdens de lezingen worden maatschappelijk thema’s met een filosofische, ethische en levensbeschouwelijke blik besproken. Dit jaar pronkten onder andere journalist Joris Luyendijk, over de macht van privileges, en Frans de Waal, over wat wij als mens kunnen leren van andere primaten, op het programma.  

Verdiepende lezingen

Op 7 juni was het concertgebouw De Vereeniging in Nijmegen goed gevuld. De wereldberoemde Amerikaans-Nederlandse primatoloog en hoogleraar biologie Frans de Waal was er te gast. Een vereerde alumnus van de Radboud Universiteit, waar De Waal zijn studie biologie heeft afgerond.

De Waals’ lezing gaat over wat de mens van primaten – mensapen – kan leren met betrekking tot gender. “Laten we een onderwerp nemen dat niet controversieel is”, merkt De Waal bij aanvang schertsend op. De Waal maakt een onderscheid tussen sekse en gender. “Sekse is binair, namelijk man of vrouw. Dit is puur biologisch bepaald. Gender daarentegen is cultureel bepaald en daarom veel flexibeler”, stelt De Waal. Het eerste punt dat hij fel benadrukt is dat ‘puur’ instinctief gedrag, alsook cultureel gedrag, niet bestaat. Dit is namelijk altijd verweven met elkaar, zowel bij de mens als bij mensapen.

De evenknie van de mens?

De Waal bespreekt twee soorten mensapen tijdens de lezing, namelijk de chimpansee en de bonobo. Veel antropologen hebben menselijk gedrag en gender verklaard op basis van de kenmerken van chimpansees, zoals patriarchaal, agressief en territoriaal. Dit is veel te eenzijdig volgens De Waal: “de bonobo's zijn dit namelijk niet”. Die zijn juist matriarchaal, niet-territoriaal en meer liefdevol dan agressief. 

Dat laatste is dan ook de reden volgens De Waal waarom de bonobo's niet mooi in het lang geloofde verhaal passen over hoe we als mens de aap-achtige agressie achter ons hebben gelaten. De zachtaardige bonobo is staat even dicht bij ons als de agressievere chimpansee. Bovendien doen extreem seksueel actieve bonobo’s het niet goed in preutse Amerikaanse tv-programma’s.

Tolerante primaten

Een ander ding dat tot voor kort niet in de geschiedenisboeken stond, is dat deze mensapen eerder biseksueel van aard zijn in plaats van heteroseksueel. De bonobo's vegen op het gebied van gender de vloer aan met het dominante beeld van de heteroseksuele, strijdlustige mensaap. Zelfs onder chimpansees worden steeds meer uitzonderingen op dit eenzijdige beeld gevonden, volgens De Waal. Een voorbeeld is chimp Donna: qua sekse vrouwelijk, maar de aap conformeert niet aan het gedrag van de vrouwelijke genderpatronen en wordt ondanks haar gender non-conforme houding, zonder problemen getolereerd in de bonobo-samenleving.

De Waal besluit zijn lezing: “Wat we leren van mensapen over gender is dat mensen veel intoleranter zijn naar elkaar dan primaten. Mensen doen meer aan ‘hokjesdenken’ en uitsluiting”. De bezoekers van deze Radboud Reflects-lezing leren dat ze, wat genderdiversiteit en tolerantie betreft, nog veel kunnen opsteken van de primaten. Aan het oorverdovende applaus aan het eind van de lezing is te horen dat De Waals’ boodschap indruk heeft gemaakt.

Veelbelovend programma

Er valt in de toekomst nog meer te leren bij Radboud Reflects. Zo staan er nog veel uiteenlopende lezingen op de agenda. Tijdens de Vierdaagsefeesten  zijn verschillende lezingen op Festival op ’t Eiland  gratis bij te wonen. Op 7 september gaan  Denker en Theoloog des Vaderlands, Paul van Tongeren en Thomas Quartier in gesprek over de vraag hoe komt het dat keuzes maken steeds moeilijker lijkt te worden. Bestsellerauteur en cultuurhistoricus David Van Reybrouck is op 15 september te gast. Hij laat zich ondervragen over de vraag wat hem drijft en wat we kunnen leren van zijn boeken.

Bekijk het volledige programma van Radboud Reflects. Mocht je de lezing van De Waal of andere voorgaande lezingen willen teruglezen of luisteren dan kan dat ook via Terugblik of de Podcast. Wil je op de hoogte blijven? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.