Openbare Kunst in Nijmegen: muurschilderingen in de Dukenburgse tunnels

Om het 50-jarig bestaan van het Dukenburg te vieren, komt een groepje buurtbewoners onder leiding van Harm Jan van der Veen samen met een plan om het stadsdeel op te vrolijken met kleurrijke straatkunst. De gemeente stemt in met het kunstproject: in het najaar van 2022 krijgen de twee tunnels in Dukenburg prachtige muurschilderingen van kunstenaar en grafisch vormgever Johan Moorman. De afbeeldingen portretteren samen de rijke en veelzijdige geschiedenis van Dukenburg. 

Samen met een groepje buurtbewoners stapt initiatiefnemer Harm Jan van der Veen een aantal jaar geleden naar de gemeente. Zij hebben een duidelijk doel: om het 50-jarige bestaan van het stadsdeel te vieren, willen zij namelijk graag de wijk opfleuren met een kleurrijke muurschildering. Nijmegen heeft inmiddels al talloze muurschilderingen maar nog niet in Dukenburg. De bewoners vinden dan ook dat Dukenburg te weinig aandacht krijgt op het gebied van openbare kunst. Als het groepje samen naar de gemeente stapt, krijgen zij meteen gelijk. Het project gaat van start en wordt begeleid door de gemeentelijke commissie beeldende kunst. Voor de uitwerkingen van de muurschilderingen kiezen zij samen voor kunstenaar en grafisch ontwerper Johan Moorman, die uit Eindhoven komt. 

Grafisch ontwerper 

In de jaren ’90 begint Moorman op jonge leeftijd al met het experimenteren van graffiti teksten op straat - in die tijd ook wel de subcultuur genoemd. Daarna komt hij al snel in aanraking met grafisch ontwerp. Moorman ontwikkelt zich vervolgens verder op dit grafische gebied tijdens zijn opleiding aan de kunstacademie in Rotterdam. “Ik ben altijd erg geïnteresseerd in letters en dan vooral de combinatie met beeld. Ook maak ik veel gebruik van krachtige visuele taal en veel kleuren.”

Momenteel is hij met zijn werk als kunstenaar vooral bezig met het maken van kunstwerken in optische ruimtes. “Het heeft en bepaalde kracht om kunst te maken voor een bepaalde ruimte, vooral op plekken waar je het helemaal niet verwacht.” Dankzij Moormans achtergrond op dit gebied is hij dan ook de uitgekozen kandidaat voor de Dukenburgse muurschilderingen. Bovendien heeft hij al eerder muurschilderingen gemaakt voor de Effenaar in Eindhoven en de Rotterdamse Kunsthal.

Het veelzijdige verhaal van Dukenburg

“Het project is ontstaan vanuit de bewoners die graag een eigen kunstwerk wilden. Hun wens was duidelijk: een kunstwerk met het verhaal van Dukenburg. De historie van de wijk is namelijk nog steeds zichtbaar maar er is eigenlijk zo weinig over bekend.” Vervolgens was het aan Moorman zelf om een voorstel te doen voor de muurschildering. Dit was een flinke klus. “Ik heb informatie aangereikt gekregen maar ook zelf veel research gedaan naar de historie van Dukenburg. Dit was voor mij een nieuwe manier van werken. Normaal ben ik vooral bezig met het heden maar nu kon ik compleet in de interessante geschiedenis duiken.” 

Het zijn dus twee tunnels met ieder twee wanden. “Dit zijn erg grote canvassen. Te groot om aan de slag te gaan met maar één beeld.” Daarom besluit Moorman om de hele geschiedenis van Dukenburg te vertellen in een schematische tijdlijn. “Het idee is dat als je door de tunnel rijdt, je als het ware chronologisch langs de tijdlijn komt.” Deze tijdlijn bestaat uit verschillende historische elementen die Moorman één voor een heeft gecomponeerd om er een ritme in te brengen. “De elementen moeten samen iets vertellen.” Ook kiest hij ervoor om de schilderingen niet waarheidsgetrouw te maken maar juist gebruik te maken van gekke kleuren. “Mensen die voorbijlopen kunnen discussiëren over de beelden en vervolgens zelf bewustwording vormen over hun omgeving.”

Van ijstijd tot nu 

Op maandag 5 september begint Moorman samen met drie anderen dan eindelijk met het schilderen van de noordelijke tunnel en daarna de zuidelijke tunnel. “Eerst hebben we alles uitgetekend op schaal en het toen per element afgewerkt. Vervolgens zijn we aan de slag gegaan met het schilderen van de contouren. Daarna hebben we alle vlakken ingekleurd. Tussendoor was er nog ruimte om wat wijzingen te doen in het ontwerp. Je ziet toch beter wat werkt als je er met je neus recht voor staan.”

De eerste schilderingen in de tunnel beginnen al in de ijstijd, in de tijd dat er nog geen mensen waren maar wel een heleboel rivieren. De tunnel loopt vervolgens helemaal door tot aan de 20^e eeuw. “Een aantal belangrijke historische gebeurtenissen, zoals de Tachtigjarige Oorlog, konden zeker niet ontbreken in de muurschildering.” In de tunnel vind je bijvoorbeeld de brandende toren uit 1582: tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd het oude kasteel Duckenburg door de Spaanse belegering in brand gestoken. Ook kom je een stukje Franse Revolutie tegen. Naast de ruïne van het oude kasteel werd een huis gebouwd dat uiteindelijk het hoofdkwartier werd van de Fransen. 

De tweede tunnel begint rond 1900 en loopt tot ongeveer nu. “Aan de vormgeving van de elementen kun je meteen zien dan het om een andere tijd gaat.” In deze tunnel vind je onder andere de bouw van Dukenburg. Deze eerste huizen werden gebouwd in Aldenhof. Al snel vond er uitbereiding plaats en zo ontstonden de andere wijken van Dukenburg. “Ook het mythische verhaal van de krokodil die is gespot kon natuurlijk niet ontbreken.” Daarnaast kom je in deze tunnel ook de radiopiraten tegen. In tijdelijke Dukenburgse flats zonden de piratenzenders uit. Deze studio’s werden regelmatig ontruimd omdat er veel klachten waren van bewoners. In 1985 stopten de zenders er mee. “Ik ben zelf in de jaren ’80 opgegroeid dus gebeurtenissen uit deze tijd geven mij een nostalgisch gevoel.”

Licht in het donker

De muurschilderingen zijn erg goed ontvangen door de bewoners zelf maar ook door anderen. “Er is erg veel enthousiasme over het feit dat er aandacht is besteed aan deze locatie in Dukenburg. Mensen ervaren het toch snel als een nare plek met donkere tunnels.” Ook ontvangt Moorman verschillende reacties van mensen die een soort wauw-effect kregen van het werk. “Het is ook indrukwekkend omdat je als het ware zelf in een groot kunstwerk staat van zo’n vier meter hoog.”

“Het is bijzonder er zoveel betrokkenheid was van de omgeving bij het kunstwerk. Zo’n kunstwerk past dan ook juist door de openbare betrokkenheid heel erg in deze tijd. Mensen willen namelijk graag hun stem laten horen en betrokken zijn bij de community. Ook is het bijzonder als een kunstwerk gerelateerd is aan haar omgeving.”

Meer lezen over de muurschilderingen in Dukenburg? Bekijk de website van Gemeente Nijmegen over openbare kunst of neem een kijkje op de website van kunstenaar Johan Moorman. Meer over het project en de commissie beeldende kunst, vind je op de website van de gemeente. Tijdens het bekijken van de muurschilderingen kun je ook luisteren naar de podcast via Spotify, Soundcloud en YouTube.

Fotografie: Bob Janssen