Canon van Nijmegen: Fabrieken – Vernieuwingen in de bedrijfsvoering
Nijmegen bulkt van de historische verhalen. Over kopstukken en gewone lieden, wijken en politieke gebeurtenissen. In de Canon van Nijmegen zijn de belangrijkste verhalen over Nijmegen geselecteerd. Na de afbraak van de vestingwerken vanaf 1874, kende Nijmegen diverse innovatieve bedrijven. De stoommachine speelde hierin een belangrijke rol, maar dat gold ook voor nieuwe manieren van bedrijfsvoering. Dat blijkt uit drie voorbeelden.
Zeepziederij ‘Het Anker’
Johann Peter Dobbelmann kocht in 1854 de Nijmeegse zeepziederij ‘Het Anker’ in de Lange Brouwerstraat. In dit bedrijf, waar eenvoudige groene zeep op basis van lijnolie werd gemaakt, was in 1845 de eerste Nijmeegse stoomketel geplaatst. Zoon Theodoor Dobbelmann kreeg al snel de leiding over de zeepfabriek. Door zijn grote technische en chemische kennis en zijn aandacht voor aansprekende verpakking en reclame zou hij er een fortuin mee verdienen.
Het bedrijf ontwikkelde nieuwe zeepsoorten op basis van palmolie uit Nederlands-Indië (Palmitinezeep) en op basis van kokosolie met rozen geparfumeerd. Ook zeeppoeder en vloeibare zeep voor het reinigen van wol waren nieuwe vindingen. Een enorme brand in 1895 werd aangegrepen om een veel grotere fabriek te bouwen in Bottendaal. Begin twintigste eeuw was de Stoom-Zeepfabriek Gebrs. Dobbelmann een van de belangrijkste zeepproducenten van Nederland.
De steenbakkerij
In 1857 richtten Herman Terwindt en Jan Arntz in Nijmegen een firma op die hun verspreide steenbakkerijen in één hand bracht. Steenfabrieken en kleigronden – grondstof voor de stenen – in de omtrek kochten zij op. Om tegen lagere kosten te produceren, schakelde het bedrijf over op een systeem van ringovens die, om energie te besparen, ononderbroken aan het werk waren. Dat vroeg echter om een voortdurende aanvoer van rauwe gedroogde stenen. Omdat het vaak moeilijk was voldoende arbeidskrachten te vinden, werden baggermolens, kleimachines en steenpersmachines gekocht, aanvankelijk nog aangedreven door menskracht of paarden, maar na 1875 door stoomkracht.
Villa Waalheuvel; hoofdkantoor van Terwindt & Arntz NV
Drukkerij Thieme
Eveneens een expansieve en moderne firma was drukkerij Thieme. Vanaf het midden van de negentiende eeuw verving dit bedrijf de eeuwenoude ijzeren handpers door een met stoomkracht aangedreven snelpers. In 1887 werd zelfs een geheel nieuwe drukkerij gebouwd in de arbeiderswijk Bottendaal, waar 120 personeelsleden emplooi vonden. Het gebouw besloeg bijna duizend vierkante meter en beschikte over zes grote drukpersen, door stoom aangedreven. Rond 1900 schakelde Thieme van stoom over op gas en elektriciteit, waardoor de druksnelheid nog verder kon worden opgedreven.
Veranderende bedrijfsvoering
Tegelijk met de industrialisatie veranderde ook de verhouding tussen werkgevers en werknemers. In 1867 kon Thieme nog met succes zijn personeel verbieden lid te worden van de Nijmeegse afdeling van de Algemeene Nederlandschen Typographen Bond, die de ‘revolutionaire eis’ van loonsverhoging stelde. De afdeling bloedde dood. Enkele decennia later kreeg de Sociaal-Democratische Bond wél voet aan de grond in Nijmegen.
Boekhandel Drukkerij Thieme op de hoek met de Grotestraat
Het socialistisch gedachtegoed verspreidde zich, ondanks – of misschien wel dankzij – hard optreden van de politie, en werd vertaald in de oprichting van Nijmeegse afdelingen van de nationale bonden van onder meer typografen (1891), post- en telegraafbeambten (1893), sigarenmakers (1894), timmerlieden, meubelmakers en technici (1895). De eerste stakingen vonden plaats in 1894 en 1898. De oude wereld waarin de patroons de lakens uitdeelden was ten einde gekomen.
Duik in de geschiedenis van de oudste stad van Nederland. Want Nijmegen heeft veel verhalen te vertellen. Benieuwd? Je leest het allemaal in de historische tijdlijn.
Dit vind je misschien ook leuk...
-
Meld je gratis aan voor een Vrijheidsmaaltijd in de Stevenskerk op 5 mei
Meld je gratis aan voor een Vrijheidsmaaltijd in de Stevenskerk op 5 mei
Op zondagavond 5 mei organiseren Lindenberg Cultuurhuis, de Stevenskerk en de Openbare Bibliotheek Gelderland Zuid in de Stevenskerk een Vrijheidsmaaltijd van 18.00 tot 20.30 uur. Er wordt Vrijheidssoep geserveerd, er is muziek en diverse sprekers.
-
Aftrap Gelderse Streken Campagne 2024 'Hier beginnen je mooiste verhalen'
Aftrap Gelderse Streken Campagne 2024 'Hier beginnen je mooiste verhalen'
De drie Gelderse regionale bureaus voor toerisme hebben de campagne ‘Hier beginnen je mooiste verhalen’ gestart, waarin inwoners van de Gelderse streken actief worden betrokken bij het delen van hun mooiste en meest inspirerende plekjes en verhalen.
-
Fotoverslag: 80 jaar vrijheid
Fotoverslag: 80 jaar vrijheid
In februari stond Nijmegen stil bij het bombardement van 22 februari 1944, een dag die onuitwisbaar in het geheugen van de stad gegrift staat. Op deze dag trof een Amerikaans bombardement per ongeluk het hart van Nijmegen.
-
Openbare kunst in Nijmegen: Operatie Market Garden - 80 jaar vrijheid
Openbare kunst in Nijmegen: Operatie Market Garden - 80 jaar vrijheid
Hoe was Operatie Market Garden voor de gewone Nijmegenaar? De in oktober van vorig jaar onthulde muurschildering 'Operatie Market Garden' uit de serie Waalpaintings zet de schijnwerpers op het alledaagse Nijmeegse leven tijdens deze crisissituatie.
-
Doe mee aan de Brandgrenswandeling op 21 februari
Doe mee aan de Brandgrenswandeling op 21 februari
Oproep! Doe mee aan de Brandgrenswandeling in de Nijmeegse binnenstad. Op 21 februari staan we stil bij het moment vlak voor het toeslaan van het noodlot: het bombardement op het stadshart van Nijmegen en de branden die daarop volgden.
-
Workshop: online zoeken naar familie-oorlogsgeschiedenis
Workshop: online zoeken naar familie-oorlogsgeschiedenis
Online is ontzettend veel informatie over de oorlog en oorlogsslachtoffers te vinden. Het Regionaal Archief Nijmegen en de Werkgroep Oorlogsdoden Nijmegen organiseren daarom een workshop 'zoeken'.
-
Herdenking bombardement 22 februari 1944
Herdenking bombardement 22 februari 1944
Op 22 februari 2024 staat Nijmegen stil bij het Amerikaans bombardement van 80 jaar geleden op het centrum van de stad waarbij bijna 800 doden vielen. Er zijn verschillende activiteiten in de stad.
-
Expositie ‘De Waal over’: hoe steek je die brede rivier over?
Expositie ‘De Waal over’: hoe steek je die brede rivier over?
Waar de Waal begon als een kleine zijrivier, kennen we deze nu als de breedste rivier van Nederland. Zo’n brede rivier oversteken is een hele uitdaging. Vandaar dat museum De Bastei een expositie, ‘De Waal over’, heeft opgezet.
-
Fotoverslag: Limes Festival
Fotoverslag: Limes Festival
Tijdens het Limes Festival, dat plaatsvond van 26 december tot en met 6 januari, transformeerde Nijmegen in een levendige ontmoetingsplek voor geschiedenisliefhebbers en cultuurfanaten.
-
Fotoverslag: Ontdek Oekraïne Festival
Fotoverslag: Ontdek Oekraïne Festival
Het Ontdek Oekraïne Festival in de Stevenskerk, van 17 december tot 7 januari, zette de Oekraïense cultuur in de schijnwerpers. Bezoekers genoten van een uniek programma dat de Oekraïense cultuur verrijkte en ondersteunde.
-
7x bijzondere historische plekken in Nijmegen
7x bijzondere historische plekken in Nijmegen
De oudste stad van Nederland zit natuurlijk vol met verhalen. We hebben de meest bijzondere, historische plekken in Nijmegen voor je op een rijtje gezet. Ook op deze plekken ervaar je de geschiedenis nog altijd!
-
Fotoverslag: Nijmeegse Winterweken 2023/2024
Fotoverslag: Nijmeegse Winterweken 2023/2024
De Nijmeegse binnenstad was van 16 december tot en met 7 januari het bruisende hart van de Nijmeegse Winterweken. Bezoekers konden genieten van een unieke lichtsculpturenroute met een Romeinse quiz, en werden vermaakt met levendig straattheater.
-
Valkhof Museum ook open in de weekenden
Valkhof Museum ook open in de weekenden
Vanaf 23 december is de pop-up locatie van het Valkhof Museum ook open op zaterdagen en zondagen. Het museum aan Keizer Karelplein 33 is vanaf dan weer als vanouds van dinsdag tot en met zondag te bezoeken.
-
Reis door geschiedenis St. Nicolaaskapel Nijmegen
Reis door geschiedenis St. Nicolaaskapel Nijmegen
Het Kerstprojectkoor Nijmegen zal tijdens zijn Zin-in-kerst-concert een mix van kerstliederen uitvoeren. Het projectkoor is samengesteld uit ervaren koorzangers en wordt begeleid door Jan van Laar op piano en orgel.