Beeldende Kunst Nijmegen: Rettet den Wald! Rettet die Welt!

1 november 2021 | Casper ter Heerdt

Met een kritisch oog en een liefde voor kunst gaan onafhankelijke schrijvers in opdracht van Beeldende Kunst Nijmegen de diepte in over dat wat nu te zien is in de stad. Deze keer bezoekt kunstenaar en schrijver Casper ter Heerdt de tentoonstelling Rettet den Wald in Museum Het Valkhof.

De kunstenaar Joseph Beuys zette zich al vroeg in voor de natuur en zag beeldende kunst als een middel om te komen tot een sociale samenleving. Beuys plantte daarom, tijdens Documenta ‘82 onder de titel Stadtverwaldung statt Stadtverwaltung, 7000 eiken. 2021 is het 100ste geboortejaar van Joseph Beuys. Museum Het Valkhof eert Beuys nu met 'Rettet den Wald', een door curator Anne Berk samengestelde tentoonstelling met het werk van hedendaagse kunstenaars die zich inzetten voor de bedreigde natuur.

^{Tibia Hollandicus Hybridus, Menno Hiele, 2013. Foto: Flip Franssen.}

Het is duister in de zalen van Rettet den Wald. De muren zijn groen en de getoonde werken worden met kunstlicht uitgelicht. Het werk Tibia Hollandicus Hybridus van Menno Hiele (NL) toont zelfs planten die overleven op kunstlicht, kunstmest en water dat aangevoerd wordt door buizen. Het donker schept een somber beeld van de toestand waarin - wereldwijd - onze bossen en wouden verkeren. In die wereld, dicht bij huis, vinden we het apocalyptische beeld dat past bij ons eigen continent Europa. De film Forest on location van Margit Lukács & Persijn Broersen (NL) is een virtuele herschepping en back-up van het Poolse woud van Białowieża. Dat deze film over het bedreigde laatste stukje Europees oerbos gaat, doet mij opnieuw beseffen dat wij in Europa toch echt al enkele eeuwen voorop lopen in de ontbossing van ons eigen continent.

^{Forest on location, Margit Lukács & Persijn Broersen, HD-video, 11;40 sec, Courtesy AKINCI.}

Het van zielenpijn vervulde werk Kreupelhout van Berlinde de Bruyckere (B), maakt zichtbaar wat we eigenlijk liever heimelijk voor ons houden. De Bruyckere wil ons er van bewust maken dat ook wij natuur zijn. Hoezeer we ook ons best doen om te denken boven de natuur verheven te zijn, het verlies van de natuur zal zeer zeker onszelf raken. De met was bewerkte takken die ogen als ledematen worden met riemen en lappen bij elkaar gehouden en staan in wankel evenwicht.

^{Kreupelhout - Cripplewood, Berlinde de Bruyckere, 2013. Courtesy kunstenaar en Hauser & Wirth. Foto: Flip Franssen.}

De oprechte tekeningen van de autodidact Abel Rodriguez (CO) vertellen ons over het terugverlangen van de kunstenaar naar het regenwoud . Rodriguez behoort tot de Columbiaanse Nonyua-stam en is ingewijd in de inheemse kennis van het Amazonewoud. Hij werd van zijn geboortegrond verdreven en begon uit gemis te tekenen. Ondanks het gemis tekent Rodriguez een liefdevol portret van het regenwoud, de samenleving waar mens en natuur organisch met elkaar verbonden zijn.

^{Overzicht Abel Rodríguez. Foto: Flip Franssen.}

Hoop en praktisch activisme is er in het community-art werk 100.000 bomen en een bos van draad van Sara Vrugt. Vrugt borduurde dit monumentale werk samen met 1000 vrijwilligers, die ook zaden in het werk naaiden. De aan het project gekoppelde doneer-actie heeft inmiddels bijna het streefbedrag van €75.000,- voor 100.000 nieuw te planten bomen opgebracht. Het werk zelf is nog deels onvoltooid, maar zal zodra het voltooid is worden begraven in Heerenveen, bij Museum Belvedere. Het bos van draad is de bron èn motor voor nieuwe natuur, die als natuur en niet als kunstwerk, geplant zal worden.

^{100.000 bomen en een bos van draad, Sara Vrugt, i.s.m. 1000 vrijwilligers en Tree Sisters © Sara Vrugt. Foto Rogier Chang.}

Verschillende bubbles naast elkaar

Wat de tentoonstelling bijzonder en toegankelijk maakt, is de ruimhartige keuze in gezichtspunten en kunststromingen. Kwaliteit is er in vele smaken. Een oordeel daarover zegt meestal iets over onze eigen bubble; het past in onze tijd om verschillende bubbles naast elkaar te laten bestaan. Het feeërieke werk van Eva Jospin deelt een ruimte met de arte povera van Giuseppe Penone, en dat gaat bijzonder goed samen. Rettet den Wald geeft mij als bezoeker ook de kans om de gedachten achter een werk en haar rol in de tentoonstelling zelf te onderzoeken. Een verademing in de tendens van maatschappij betrokken tentoonstellingen, waarbij een kunstwerk steeds vaker een ondergeschikte rol als illustratie van een uitgesproken politieke boodschap lijkt te krijgen. In Rettet den Wald spat het activisme in zaalteksten en protestborden aanstekelijk van de wanden, zonder sturend te zijn.

In haar nieuwe elan streeft Museum Het Valkhof naar een programmering die heden en verleden verbindt, door vragen te formuleren over dat wat ons mensen aangaat. Het zijn de vele gezichtspunten van Rettet den Wald die ons vragen om onze gedachten over onze toekomst te formuleren, over een wereld waar Joseph Beuys naar streefde, waar Berlinde de Bruyckere om rouwt of waar Abel Rodriguez naar terug verlangt.

Rettet den Wald! Rettet die Welt!