Canon van Nijmegen: De Romeinse steden, Oppidum Batavorum en Ulpia Noviomagus

Nijmegen bulkt van de historische verhalen. Over kopstukken en gewone lieden, wijken en politieke gebeurtenissen. In de Canon van Nijmegen zijn de belangrijkste verhalen over Nijmegen geselecteerd. Een van die verhalen gaat over Oppidum Batavorum en Ulpia Noviomagus. Al voor het begin van de jaartelling werd Nijmegen dankzij zijn gunstige ligging een belangrijk centrum in het noorden van het Romeinse rijk. De Romeinen bouwden hier de nederzetting Oppidum Batavorum. Rond het jaar 17 liet keizer Tiberius er een monumentale godenpijler oprichten. Twee blokken daarvan zijn in Museum Het Valkhof te bewonderen.

17 - 69: Oppidum Batavorum (stad voor de Bataven)

De stad Oppidum Batavorum (stad voor de Bataven), gelegen op en rond het Kelfkensbos, bestond in oorsprong uit lintbebouwing langs de weg die naar de versterking op het Kops Plateau voerde. Haaks op deze hoofdstraat waren diepe huispercelen aangelegd. Kleine steegjes ontsloten de achtererven. Aanvankelijk waren de huizen geheel uit hout en leem opgetrokken en voorzien van inpandige houten kelders. Omstreeks 40 n.Chr. werden de meeste huizen verbouwd. Ze werden groter en sommige kregen een dak gedekt met pannen. Ook werden lemen wanden voor het eerst voorzien van pleisterwerk waarop de bewoners naar de laatste mode muurschilderingen lieten aanbrengen. In ieder geval één gebouw, gelegen op het huidige St. Josephhof, kreeg een stenen fundering: de oudste van Nederland.

In de stad woonden vooral immigranten: overheidsdienaren, maar ook kooplui en ambachtslieden. Er woonden ook Bataven, maar zij hebben waarschijnlijk zoveel Romeinse gewoonten overgenomen, dat ze zich nauwelijks onderscheidden van hun Romeinse of Gallische buren. In 69 brak de Bataafse opstand tegen de Romeinen uit. Het succes daarvan duurde maar kort. Nadat de Bataven bij Xanten door Romeinse troepen waren verslagen, staken zij Oppidum Batavorum in brand, om zich daarna terug te trekken in de Betuwe. Aldus de geschiedschrijver Tacitus, die ons deze gebeurtenissen heeft overgeleverd.


Op het plein vóór museum Het Valkhof staat sinds 2005 een moderne zonnewijzer. Het onderste deel van deze zonnewijzer is een kopie van een gedeelte van de godenpijler die tweeduizend jaar geleden op deze plek stond. De originele delen van de godenpijler zijn te bewonderen in Museum Het Valkhof.

100 - 270: Ulpia Noviomagus

Toen de rust was hersteld, werd de stad niet meer herbouwd op dezelfde plek. De manschappen van het Tiende Legioen hielpen om twee kilometer naar het westen een nieuwe stad te bouwen, op de plek in Nijmegen-West waar nu het Waterkwartier ligt. Omstreeks 100 schonk keizer Traianus deze hoofdplaats stadsrechten én de naam Ulpia Noviomagus. Er verrezen grote gebouwen, zoals een forum, een openbaar badhuis en meerdere tempels. Pas na het midden van de tweede eeuw werd de stad omgeven met een stenen verdedigingsmuur en een diepe gracht. De bouw ervan had waarschijnlijk te maken met de onrust die was ontstaan in het noordwesten van het Romeinse rijk. Korte tijd na de bouw van de stadsmuur werd een groot deel van de stad platgebrand en niet meer herbouwd. Rond 270 werd de stad definitief verlaten en verplaatste de bewoning zich naar het centrum van Nijmegen. Op het Valkhof werd een versterking gebouwd waar soldaten en burgers zich in gevaarlijke tijden konden terugtrekken. Rond het midden van de vijfde eeuw werd de macht overgenomen door de Merovingers.

Duik in de geschiedenis van de oudste stad van Nederland. Want Nijmegen heeft veel verhalen te vertellen. Benieuwd? Je leest het allemaal in de historische tijdlijn.  

Openbare kunst: De Bataafse Opstand

De Bataafse Opstand was een opstand van de West-Germaanse Bataven onder leiding van Gaius Julius Civilis rond het jaar 70 na Christus. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog kreeg de Bataafse opstand een soort mythische reputatie als een strijd voor vrijheid. Net zoals de Bataven vochten tegen hun Romeinse opperheer, vochten de Nederlanders tegen de Spaanse  opperheer. In de tijd van de Republiek bleven de Bataven populair. “Hierachter ligt Kelfkensbos. De stad (Oppidum Batavorum) werd door de Romeinen gebouwd voor de Bataven.” vertelt Dennis Jussen van project Waalpaintings. “Ook die stad werd tijdens de Bataafse opstand platgebrand. En dat wordt in deze muurschildering afgebeeld.” 

Lees meer

Dit vind je misschien ook leuk